SOSYAL DEVLET

Değerli okurlarım bu yazımda anayasada da kendine yer bulan sosyal devlet kavramı üzerinde durmak istiyorum.

Anayasa Madde 2.– Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.

Anayasa’nın Cumhuriyetin nitelikleri arasında yer verdiği sosyal hukuk devletinin dayanaklarından birini oluşturan sosyal güvenlik kavramının içerdiği temel esas ve ilkeler uyarınca toplumda yoksul ve muhtaç insanlara Devletçe yardım edilerek onlara insan onuruna yaraşır asgarî yaşam düzeyi sağlanması, böylece, sosyal adaletin ve sosyal devlet ilkelerinin gerçekleşmesine elverişli ortamın yaratılması gerekir. Bu ifadeler benzer şekilde bir çok devletin anayasalarında yer alır.

Sosyal devlet, devletin sosyal barışı ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla sosyal ve ekonomik hayata aktif müdahalesini gerekli ve meşru gören bir anlayıştır.

Genel olarak sosyal devletin amacının: ‘’bir toplumu oluşturan bireylerin, yasalar karşısında olduğu kadar siyasal, ekonomik ve sosyal hayatın işleyişi içinde de eşit ve özgür olmalarını sağlamak’’ olduğunu söyleyebiliriz.

Sosyal devlette olması gereken özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz.

Sosyal devletten beklenen; kamu gelirlerini ve kamu harcamalarını kullanarak toplumu oluşturan kişiler arasında zenginden fakire doğru geliri yeniden dağıtması ve servet ve gelirler arasındaki dengesizlikleri azaltmaya çalışması; milli gelirin adaletsiz dağılımı sonucunda yoksul düşen kişileri, güçsüzleri, düşkünleri, bakıma muhtaç çocukları korumasıdır. Ancak bu kişilerin korunmasında temel prensip, onların toplum içindeki saygınlığını zedelemeyecek şekilde yardımda bulunmak, çalışabilecek durumda olanlara iş sağlamak, bu kişileri üretken ve topluma yararlı duruma getirmek  olmalı, sağlanan yardımlar çalışma isteğini kırmamalıdır.

2. Fırsat Eşitliği

Fırsat eşitliği konusunda özellikle eğitim ve öğretim hizmetlerine büyük önem verilmektedir. Eğitim ve öğretim hizmetlerinin hem bireysel hem de toplumsal düzeyde faydaları yüksek olup, özellikle ileri eğitim kademelerinde kişisel düzeydeki getiriler ön plana çıkmaktadır. Her düzeyde eğitim ve öğretim hizmetlerinin sağlanması da sosyal devletin temel görevlerinden biri kabul edilmektedir.

Sosyal güvenlik alanında devlet; başta sosyal sigorta olmak üzere, sosyal tazmin, sosyal yardım ve sosyal hizmet araçlarından yararlanarak, tüm yurttaşlarının geleceğe güvenle bakmalarını sağlayacak önlemleri alır. Kişilere hastalık, yaşlılık, kaza, sakatlık, işsizlik gibi olasılıklara karşı koruma sağlar. Kişileri sosyal hayatta karşı karşıya kalabilecekleri bu olasılıklar karşısında ekonomik açıdan güçlü kılar. Hayatlarının her döneminde gelir düzeylerinde karşılaşabilecekleri bir düşmeye karşı kişilere en azından minimum bir gelir seviyesi garanti ederek, geleceğe güvenle bakma imkânı verir.

4. Tam İstihdam ve İşsizlikle Mücadele

Sosyal devletin temel amaçlarından biri de kişilerin gelir elde etmelerini sağlayacak bir iş edinmeleri için gerekli koşulları sağlamak ve böylece kendi geçimlerini temin edebilecekleri bir işte çalışabilmelerini mümkün kılmaktır.

Sosyal devletin temel amaçlarından biri de, sosyal dengeyi ve dolayısıyla sosyal bütünleşme ve barışı sağlamaktır. Sosyal devlet haksızılığa uğrayanları, güçsüz kişileri korur.

Sosyal devlet, bir yandan sermayenin tekelleşmesini önlemek ve serbest piyasa ekonomisini güçlendirmek için yasal ve kurumsal düzenlemelere giderken diğer yandan çalışanların ülke yönetimine gelmeleri veya yönetimde ağırlıklarını duyurmaları için gerekli önlemleri alır. Bu amaçla para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarını denetler; çalışanların örgütlenme, iş güvencesi, sendika kurma, toplu iş sözleşmesi ve grev yapma hakkını tanıyarak ve bunların kullanılmasını sağlayarak; çalışma risklerini işverene yükleyerek; adaletli ücret elde etme, dinlenme, güvenli koşullarda çalışma olanaklarını somut olarak gerçekleştirmek suretiyle, çalışanları sermaye sahiplerinin baskısına karşı korur ve emek sermaye dengesini sağlamaya çalışır 

Ekonomik büyüme ve kalkınmanın sağlanması, sosyal devletin en önemli amaçlarından biri olarak kabul edilmektedir. Sosyal devlet, ekonomik faaliyetlerin  tam istihdamı sağlayacak düzeyde gerçekleşmesi için gerekli koşulları ve ortamı sağlamaya çalışır. Sağlık, eğitim, sosyal güvenlik gibi alanlara müdahale ederek ülkenin beşeri sermayesi olan ve ekonomik kalkınmada hayati bir önem taşıyan işgücünü geliştirmeye, sağlıklı ve verimli çalışması için gerekli ortamı hazırlamaya yönelik tedbirler alır.

Toplumun zenginliği, serveti arttıkça toplumda sosyal bakımdan, eğitim bakımından ve maddi açıdan daha eşitlikçi ya da adil  bir duruma gelindiği takdirde sosyal refah devleti belirecek, doğacaktır.

Bu yazdıklarımız çağdaş sosyal devletin özellikleridir. Ülkemizde ise bunun tezahürü farklıdır. Sosyal devletin gerekleri vatandaşa bir lütuf gibi sunularak onların oylarını almak amacıyla kullanılmıştır. Yıllardır vatandaşımız kendisine devlet bütçesinden yapılan ufak yardımları yeterli görmüş, kendisini bu yardımları yapanlara karşı bazen gönüllü olarak bazen de zorunlu olarak hep borçlu hissetmiş ya da hissettirilmiştir. Neden bu yardımlara muhtaç kaldığını, neden işsiz olduğunu sorgulama ihtiyacını hissetmemiştir.