19 Mayıs 1919‘da Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıkışı, ülkenin işgaline karşı Kurtuluş Savaşı‘nın başladığı gün olarak kabul edilmektedir.
Birinci Dünya Savaşının sona erdiğinde Osmanlı başkenti İstanbul’un 13 Kasım 1918 de işgal edildiğini. Kurtuluş çareleri arayan Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a ayak basarak Kurtuluş yolunu açtığını biliyoruz. Bu konuda birçok spekülasyon yapıldığına da şahit oluyoruz.
Bazıları Kemal Paşa'yı Samsun'a Vahdeddin'in gönderdiğini iddia eder. Kimileri Atatürk'ün kendi iradesi ile kaptanı acemi, dümeni bozuk, paraketesinin kırık olduğunu ve pusulasının olmadığını, kimi Vapuru'nun köhne değil aksine imparatorluğun elinde bulunan en modern gemilerden birisi olduğunu iddia eder. Kimi Vahideddin'in Mustafa Kemal'i Samsun'a on binlerce altın vererek gönderdiğini, bazıları Vapurda 18 kişinin olduğu, kimi 48, kimi 79 yolcu, altı at ve bir otomobil bulunduğunu belirtir. Hatta Bandırma Vapuru'nun pusulası olmadığı, dümeninin bozuk, paraketesinin kırık olduğu iddiadan öte ders kitaplarına girecek kadar gerçek kabul edilmiştir.
Araştırmacı Tarihçi Yazar Murat Bardakçı Mustafa Kemal'in Samsun'a kendi iradesi ya da Padişah Vahideddin'in talimatıyla değil devletin kararı ile gittiğini ve bu tarihi yolculuğun da devlet operasyonu olduğunu, vapurda bulunanları isim isim veriyor. Listede 23 kişilik heyet, astsubay, erbaş ve erlerden oluşan 25 asker, vapur mürettebatı 24 kişi bulunduğunu. Binlerce altın değil Mustafa Kemal ve heyeti emrine verilen paranın 25 bin lira olduğunu belgeleri ile açıklıyor.
İşte 23 kişilik heyet.
1) Dokuzuncu Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa. 2) Kurmay Başkanı Albay Kazım Dirik.3) Sağlık Müfettişi Albay İbrahim Tali 4) Kurmay Binbaşı Arif Bey 5) Kurmay Binbaşı Hüsrev Bey 6) Topçu Müfettişi Binbaşı Kemal Bey 7) Sıhhiye Müfettiş Muavini Binbaşı Refik Bey 8) Yaver Piyade Yüzbaşı Cevad Efendi (Atatürk’ün yaveri). 9) Yaver Piyade Yüzbaşısı Mustafa Efendi 10) Piyade Yüzbaşı Ali Şevket Efendi 11) Piyade Yüzbaşı Mümtaz Efendi 12) Piyade Yüzbaşı İsmail Hakkı Efendi 13) Tabib Yüzbaşı Behcet Efendi. 14) Piyade Asteğmeni Hayati Efendi 15) Piyade Asteğmeni Arif Hikmet Efendi 16) Yaver Topçu Üsteğmeni Muzaffer Efendi (Atatürk’ün emir subayı). 17) Asteğmen Abdullah Efendi. 18) Adli müşavir Ali Rıza Bey. 19) Tabur hesap memuru Rahmi Efendi. 20) Tabur hesap memuru Ahmed Nuri Efendi. 21) Katip Faik Efendi 22) Yedek subay Tahir Efendi. 23) Katip Memduh Efendi
25 kişilik asker isimleri:
1.Osman Nuri oğlu Ali Faik Efendi (kıdemli çavuş), 2. İbrahim İzzet oğlu Átıf (kıdemsiz çavuş), 3. Aydınlı Ali oğlu Musa (çavuş), 4. Konyalı Mustafa oğlu Kemal (çavuş), 5. Konyalı Kemal oğlu Mustafa (çavuş), 6. Sivaslı Ali oğlu Rıfat (onbaşı), 7. Sivaslı Rıfat oğlu Ali (onbaşı), 8. Çatalcalı Tevfik oğlu Adem (onbaşı) 9. Sincanlı Hüseyin oğlu Mehmed (er), 10. Sincanlı Ahmed oğlu Emin (er), 11. Sincanlı Mustafa oğlu İsmail (er), 12. Sincanlı İbrahim oğlu Ömer (er), 13. Alanyalı Kerim oğlu Mehmed (er), 14. Sungurlulu Hasan oğlu Elvan (er), 15. Geredeli Mehmed oğlu Mehmed (er), 16. Mudurnulu Mehmed oğlu Durmuş (er), 17. Geyveli Mehmed oğlu Ali (er), 18. Geredeli Şakir oğlu Nuri (er), 19. Akhisarlı Hasan oğlu Hüseyin (er), 20. Tokatlı Abdullah oğlu Mehmed (er), 21. Divrikli Abdullah oğlu Musa (er), 22. Kadıköylü Mehmed oğlu Hasan (er), 23. Yenihanlı Bekir oğlu Mahmud (er), 24. Üsküdarlı İhsan oğlu Mehmed Lütfi (er), 25. İzmirli Abdullah oğlu Ali (er).
24 Kişilik mürettebat:
1) Süvari: Kayserili İsmail Bey 2) İkinci kaptan: Üsküdarlı Tahsin Bey 3) Kâtip: İsmail Bey 4) Güverte lostromosu : Hasan Reis 5) Serdümen: Basri Ali Efendi 6)Ambarcı: Ahmet Hasan Efendi 7) Ambarcı: Maksut Süleyman Efendi 8) Tayfa: Cemil Süleyman Efendi 9) Tayfa: Rahmi Hüseyin Efendi 10) Tayfa: Temel Mesut Efendi 11) Başmakinist: Hacı Süleyman Bey 12) İkinci makinist: Süleyman Bey 13) Vinççi: Osman Emin Efendi 14) Vinççi: Galip Ali Efendi 15) Ateşçi: Halil Yusuf Efendi16) Ateşçi: Mansur Arif Efendi 17) Ateşçi: Bahri Mehmed Efendi 18) Kömürcü: Mehmed Hasan Efendi 19) Kömürcü: Mehmed Ali Efendi 20) Birinci kamarot: Tevfik Muharrem Efendi 21) İkinci kamarot: Mehmed İbrahim Efendi 22) Muavin kamarot: Ahmet Muhtar Efendi 23) Kamarot yamağı: Halit Mustafa Efendi 24) Aşçı: Hacı Hamdi Osman Efendi
Elbette, Mustafa Kemal’i Samsun’a, Osmanlı İmparatorluğunun yöneticileri göndermiştir. Mustafa Kemal, 1914-1919 dönemine ait kendi yazdırdığı anılarında Samsun’a gidişini ayrıntılarıyla anlatmaktadır.
19 Mayıs neden Gençlerin Bayramı oldu?
İstanbul’u işgal edildiğinde Samsun stratejik bakımdan çok büyük öneme sahipti. Denizden Orta Anadolu’ya açılan tam ortada, rahat bir liman ve ulaşım kapısıydı. İngilizler 9 Mart 1919’da Samsun’a asker çıkardılar. Samsun’da görevli Türk Makineli Tüfek birliğinden Hamdi adındaki bir teğmen buna tepki olarak askerlerini yanına alarak dağa çıkması tüm dikkatleri buraya, bu bölgeye çekti. İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiserliği Anadolu’da ki Türk halkının yapabileceği bu tür eylem ve direnişleri bastırmak üzere bölgeye güvenilir bir kumandanın olağanüstü yetkiler verilerek gönderilmesini istiyordu. İstekleri Padişah Vahdeddin’ce de onaylanarak göreve Mustafa Kemal uygun görüldü.
Mustafa Kemal uzun zamandan beri herkesin karamsar bir şekilde, umutsuzca beklediği bu duruma ülkenin içinde bulunduğu herkesin karamsar bir şekilde, umutsuzca beklediği bu duruma üzülüyor ve yapılacak çok şey olduğunu, bunun için Anadolu’ya geçilmesi gerektiğini düşünüyordu. Bu görev O’nun için bulunmaz fırsattı.
Bazı kaynaklar İstanbul-Samsun yolculuğu öncesinde Atatürk’le Padişah Vahdeddin arasında şöyle bir konuşma geçtiğini yazııyor.
Samsun’a yola çıkmadan önce Padişah Vahdeddin Yıldız Sarayındaki odasında Mustafa Kemal’i kabul eder. O’na “Paşa, Paşa!... Şimdiye kadar devlete çok hizmet ettin! Bunların hepsi artık bu kitaba girmiştir (bu kitap diye gösterdiği bir tarih kitabıydı)! Bunları unutun, asıl şimdi yapacağın hizmet hepsinden daha önemli olabilir... Paşa, Paşa... Devleti kurtarabilirsin”! der.
Bu konuşmadan Vahdeddin’in Mustafa Kemal’i vatanı kurtarmak üzere bilerek görevlendirdiğini ima ederek Atatürk’ün başarılarını gölgelemeyi, Vahdettin’in ihanetini kamufle etmeye çalıştıklarını okuyorum.
Nedense bu kaynaklar, Vahdeddin’in Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşlarını gıyabında yargılatıp kuvâ-yi milliyecilerin birçoğu hakkında 4 ayrı idam kararını onayladığından.
Şeyhülislam Dürrizâde’ye "Kuvâ-yi milliyeciler kâfirdir!" şeklinde fetva çıkartarak, görüldükleri yerde tutuklanıp idam edileceklerini ve bu fetvaları İngiliz uçakları ile Anadolu köy ve şehirlerine attırdığından. Atatürk ve arkadaşlarının boyunlarında idam fermanlarıyla Milli Mücadele'yi kazandıklarından hiç söz etmiyor.
Atatürk Millî Mücadele sırasında Anadolu’da azda olsa bıyıkları yeni terlemeye başlayan gençlere rastlıyor, onlarla konuşuyordu. İşte o konuşmalarda Kemal Paşa milleti ileri götürecek olanların köhnemiş fikirler değil genç fikirler olduğunu görmüş ve inanmıştı. O yüzden “gençlik” kavramı Atatürk açısından ayrı bir öneme haizdi.
19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı
Zaferden sonra 19 Mayı ilk defa 1926 yılı 19 Mayısında Gazi Günü adı altında kutlanmaya başlanmış, uzun yıllar kutlamalara isim konulamamış. “Atatürk Spor Günü” “Atatürk Spor Merasimi” “19 Mayıs Şenlikleri”, “Atatürk Günü”, “İdman Bayramı”, “Atatürk Spor Bayramı” “Jimnastik Bayramı”, “19 Mayıs Bayramı”, “İdman Şenlikleri”, “Jimnastik Şenlikleri” gibi farklı isimler altında anılmıştır. Bu durum bayramın, devlet tarafından resmi bir bayram statüsüne getirilmemesinden kaynaklanıyordu. Cumhuriyet’in ilk yılları olan o günlerde birde Mayıs ayının üçüncü Cuma günü kutlanmakta olan Jimnastik şenliklerini vardı. Bu iki şenlik aynı güne alındı ve böylece 19 Mayıs sporla bütünleştirilerek bayram olarak kutlanmasına kara verildi.
19 Mayıs, 1936 yılı Nisan ında, 19 Mayıs “Spor ve Gençlik Bayramı” olarak kabul edilmiş olsa da Atatürk’ün ölümünden yaklaşık beş ay önce 20 Haziran 1938’de Atanın Samsun’a çıkışın 19. Yıldönümünde yasalaştırılarak resmen bayram olarak kabul ve ilan edilmiştir.
1981 yılında çıkarılan 2429 sayılı kanun ile bayramın ismi 19 Mayıs “Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı” olarak değiştirilmiştir.
19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramınız kutlu olsun.